پروتکل HTTP چیست؟

پروتکل HTTP چیست؛ اگر تا به حال از اینترنت استفاده کرده‌اید، بدون شک با این قهرمان پنهان سر و کار داشته‌اید. پروتکل HTTP یکی از پایه‌های اصلی ارتباطات وب است که امکان مشاهده صفحات، دانلود فایل‌ها و تعامل با سرویس HTTP را فراهم می‌کند. در این مقاله ابر زس، توضیح می‌دهیم که پروتکل HTTP چیست، چگونه درخواست‌ها و پاسخ‌ها را مدیریت می‌کند و چه نقشی در تجربه کاربری آنلاین شما ایفا می‌کند.

پروتکل HTTP چیست؟

HTTP (پروتکل انتقال ابرمتن یا Hypertext Transfer Protocol) یکی از مهم‌ترین پروتکل‌های دنیای اینترنت است که زیربنای اصلی تبادل داده‌ها در شبکه جهانی وب به شمار می‌آید. این پروتکل قوانین و استانداردهای دقیقی را برای قالب‌بندی پیام‌ها و انتقال داده‌ها تعریف می‌کند و مشخص می‌سازد که سرورها و مرورگرهای وب چگونه باید به درخواست‌ها و دستورات مختلف پاسخ دهند. HTTP امکان دسترسی به منابعی نظیر صفحات HTML، تصاویر، ویدئوها و سایر داده‌ها را فراهم می‌کند. این پروتکل بر اساس یک مدل کلاینت-سرور (Client-Server) عمل می‌کند؛ به این ترتیب که کلاینت (مانند مرورگر) درخواست خود را ارسال کرده و سرور داده‌های موردنظر را در پاسخ بازمی‌گرداند. همه چیز، از مشاهده یک صفحه وب گرفته تا دانلود فایل و تعامل با محتوای آنلاین، وابسته به HTTP است. این پروتکل با ارائه تجربه‌ای روان، سریع و دقیق، بخش جدایی‌ناپذیر از عملکرد اینترنت است و نقش کلیدی در تسهیل ارتباطات دیجیتال ایفا می‌کند.

تاریخچه پروتکل HTTP

پروتکل HTTP که ستون اصلی وب مدرن است، اولین بار در سال ۱۹۹۱ توسط «تیم برنرز لی» و تیمش در CERN معرفی شد. نسخه اولیه یعنی HTTP/0.9 تنها از درخواست‌های ساده پشتیبانی می‌کرد. در سال ۱۹۹۶، نسخه HTTP/1.0 با مشخصات «RFC 1945» منتشر شد که استانداردسازی پروتکل را آغاز کرد. نسخه HTTP/1.1 در ۱۹۹۷ عرضه شد و بعدها در ۱۹۹۹ با استاندارد «RFC 2616» بهبود یافت و ویژگی‌هایی مانند اتصال مداوم و فشرده‌سازی داده‌ها را معرفی کرد. در ۲۰۱۵، نسخه HTTP/2.0 با مشخصات «RFC 7540» وارد میدان شد که سرعت وب را با استفاده از مالتی‌پلکسینگ (استفاده هم‌زمان از یک کانال ارتباطی برای ارسال چند جریان داده) و فشرده‌سازی هدرها افزایش داد. نهایتاً، نسخه HTTP/3 که توسط «گوگل» و بر اساس پروتکل «QUIC» توسعه یافت، در سال ۲۰۲۰ تجربه وب را متحول کرد. این نسخه مشکلات تأخیر و امنیت را کاهش داده و سرعت بارگذاری را به سطحی بی‌نظیر رسانده است.

HTTP چگونه کار می‌کند؟

پروتکل HTTP یکی از پایه‌های اصلی وب جهان‌گستر (World Wide Web) است و تقریباً تمام آنچه شما در اینترنت تجربه می‌کنید بر اساس آن ساخته شده است. این پروتکل از مدل Request-Response برای برقراری ارتباط میان «کلاینت» و «سرور» استفاده می‌کند. بیایید به جزئیات این فرایند بپردازیم:

۱. ارسال درخواست (Request)

هر بار که شما آدرس یک وب‌سایت (مثلاً www.example.com) را در مرورگر خود وارد می‌کنید:

• «GET»: متد HTTP GET نوعی درخواست HTTP است که برای بازیابی نمایی از یک منبع از سرور استفاده می‌شود. این متد اصلی‌ترین عملیات برای دریافت اطلاعات است و در بسیاری از موارد، تنها تعاملی است که یک کلاینت با سرور دارد.
• «POST»: این متد برای ارسال داده به سرور استفاده می‌شود. داده‌ها در بدنه (Body) درخواست قرار می‌گیرند و در URL قابل مشاهده نیستند. «POST» معمولاً برای عملیات‌هایی به‌کار می‌رود که داده‌ها یا وضعیت سرور را تغییر می‌دهند (مانند ثبت‌نام یا ارسال فرم).

۲. پردازش درخواست در سرور (Processing)

• سرور درخواست شما را دریافت و پردازش می‌کند.
• ممکن است سرور به پایگاه داده متصل شود، اسکریپت اجرا کند یا حتی محتوای موردنظر را در لحظه تولید کند.

۳. ارسال پاسخ (Response)

بعد از پردازش، سرور یک «پاسخ HTTP» به مرورگر شما ارسال می‌کند. این پاسخ شامل موارد زیر است:

• کد وضعیت (Status Code): وضعیت درخواست را نشان می‌دهد. مثلاً «۲۰۰ OK» یعنی همه‌چیز درست است یا «۴۰۴ Not Found» یعنی منبع موردنظر پیدا نشد.
• هدرها (Headers): شامل اطلاعاتی درباره نوع محتوا، طول داده و تنظیمات کش.
• بدنه (Body): محتوای اصلی پاسخ، مثل «HTML» برای صفحات وب یا تصویر و فایل‌های دیگر.

۴. رندر شدن محتوا در مرورگر (Rendering)

• مرورگر شما پاسخ را دریافت کرده و محتوا را تحلیل می‌کند.
• اگر پاسخ شامل کد «HTML» باشد، مرورگر آن را پردازش کرده و صفحه را به همراه تصاویر، متن و اجزای دیگر نمایش می‌دهد.

ویژگی‌های پروتکل HTTP چیست؟

اگر امروز بدون هیچ دردسری می‌توانید وارد یک سایت شوید، ویدئو تماشا کنید یا فایل دانلود کنید، باید از ویژگی‌های هوشمندانه پروتکل HTTP تشکر کنید. در این قسمت، ویژگی‌های اصلی HTTP را می‌بینید که آن را تبدیل به یک استاندارد بی‌رقیب کرده است:

۱. Stateless

«HTTP» مثل یک پیام‌رسان است که هیچ‌چیز از گفتگوهای قبلی یادتان نمی‌آورد. هر درخواست و پاسخ کاملاً مستقل است. سرور هیچ اطلاعاتی از تعاملات قبلی شما ذخیره نمی‌کند. این «Stateless» یعنی هر بار باید همه‌چیز از صفر ارسال شود؛ اما در عوض، عملکرد سریع‌تر و پردازش ساده‌تر خواهد بود.

۲. متن‌محور بودن

پیام‌های «HTTP» به زبان ساده و به شکل متن عادی (Plain Text) ارسال می‌شوند. یعنی شما می‌توانید درخواست‌ها و پاسخ‌ها را بخوانید، بررسی کنید و حتی خطاهای احتمالی را دیباگ کنید. این شفافیت در انتقال داده‌ها، کار را برای توسعه‌دهندگان به‌شدت آسان می‌کند.

۳. مدل کلاینت-سرور

پروتکل «HTTP» بر اساس یک معماری کاملاً هوشمندانه به نام «کلاینت-سرور» طراحی شده است. مرورگر شما درخواست منابع مثل صفحات وب را می‌فرستد و سرور وظیفه دارد این منابع را آماده کند و برگرداند. این مدل تضمین می‌کند که همه‌چیز امن و قابل گسترش باشد.

۴. چرخه درخواست-پاسخ

پروتکل «HTTP» روی یک اصل ساده اما قدرتمند کار می‌کند:
۱. کلاینت درخواست (Request) ارسال می‌کند.
۲. سرور پاسخ (Response) مناسب را ارائه می‌دهد.
همین چرخه ساده، قلب تپنده اینترنت است.

۵. متدهای درخواست

پروتکل HTTP برای هر نوع عملیات روی منابع، متدی مناسب ارائه می‌دهد. این تنوع متدها، انعطاف‌پذیری بالایی در مدیریت منابع فراهم می‌کند. متداول‌ترین متدها عبارت‌اند از:

• GET: برای دریافت اطلاعات از سرور استفاده می‌شود.
• POST: ارسال داده به سرور؛ داده‌ها در بدنه درخواست قرار می‌گیرند و در URL قابل مشاهده نیستند.
• PUT: ایجاد یا به‌روزرسانی منابع.
• DELETE: حذف منابع مشخص از سرور.

هرکدام از این متدها دقیقاً برای نیاز خاصی طراحی شده‌اند و اجرای عملیات را بی‌دردسر می‌کنند.

متدهای پروتکل‌های HTTP؛ هر متد چه کاری انجام می‌دهد؟

متدهای پروتکل HTTP هرکدام کاربردهای منحصربه‌فردی دارند و آشنایی دقیق با آن‌ها برای طراحی وب‌سایت‌ها یا سرویس‌های تحت وب ضروری است. در ادامه به بررسی این متدها و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم:

۱. GET؛ دریافت اطلاعات

متد HTTP GET برای دریافت اطلاعات از سرور استفاده می‌شود. این متد معمولاً برای خواندن داده‌ها و نمایش آن‌ها به کار می‌رود و یکی از رایج‌ترین روش‌های ارتباط کلاینت با سرور است.

ویژگی‌ها:

• داده‌ها در قالب Query String در URL قرار می‌گیرند و قابل مشاهده هستند.
• هیچ تغییری روی سرور ایجاد نمی‌کند (Idempotent).

کاربرد: مناسب برای درخواست‌هایی که تنها به دریافت اطلاعات محدود می‌شوند؛ مانند بارگذاری یک صفحه وب یا جستجو در موتورهای جستجو.

۲. POST؛ ارسال داده به سرور

متد POST برای ارسال داده به سرور و انجام عملیات‌هایی مانند ایجاد یا تغییر منابع استفاده می‌شود.

ویژگی‌ها:

• داده‌ها در بدنه درخواست (Request Body) قرار می‌گیرند و در URL قابل مشاهده نیستند.
• این متد تغییراتی در سرور ایجاد می‌کند (Non-idempotent).

کاربرد: مناسب برای عملیاتی مانند ثبت‌نام، آپلود فایل، یا ارسال فرم.

۳. PUT؛ ایجاد یا جایگزینی کامل

این متد زمانی استفاده می‌شود که بخواهید یک منبع جدید ایجاد کنید یا منبع موجود را به‌طور کامل جایگزین کنید.

کاربرد: آپلود یا جایگزینی فایل‌ها.

مثال: جایگزین کردن تصویر پروفایل کاربر در یک سیستم مدیریت فایل.

۴. PATCH؛ به‌روزرسانی جزئی

متد PATCH مشابه PUT است، اما برای تغییر جزئی یک منبع به کار می‌رود.

کاربرد: به‌روزرسانی یک یا چند فیلد خاص در منبع.

مثال: تغییر نام کاربر در پروفایل بدون تغییر سایر اطلاعات.

۵. DELETE؛ حذف منابع

همان‌طور که از نامش پیداست، این متد برای حذف منابع از سرور استفاده می‌شود.

کاربرد: حذف داده‌هایی مانند پست‌ها، تصاویر، یا کامنت‌ها.

مثال: حذف کامنت‌های نامناسب در شبکه‌های اجتماعی.

۶. HEAD؛ دریافت هدرها

متد HTTP HEAD شبیه به HTTP GET است، اما در پاسخ سرور، محتوای اصلی (body) ارسال نمی‌شود. سرور فقط هدرهای HTTP را ارسال می‌کند و بعد از آن پاسخ تمام می‌شود.

کاربرد: بررسی اطلاعات اولیه منبع (مانند اندازه فایل) بدون دانلود کامل آن.

مثال: بررسی وجود یک فایل قبل از دانلود.

۷. OPTIONS؛ بررسی قابلیت‌ها

این متد برای کشف گزینه‌های ارتباطی و قابلیت‌های یک منبع استفاده می‌شود.

کاربرد: بررسی متدها و هدرهای پشتیبانی‌شده توسط سرور.

مثال: تنظیمات CORS برای دسترسی به منابع از دامنه‌های مختلف.

۸. TRACE؛ دیباگ درخواست‌ها

این متد درخواست دریافت‌شده را عیناً به کلاینت بازمی‌گرداند و معمولاً برای اشکال‌زدایی استفاده می‌شود.

کاربرد: بررسی صحت درخواست‌ها.

نکته: به دلیل مخاطرات امنیتی مانند حملات XST، به‌ندرت استفاده می‌شود.

۹. CONNECT؛ ایجاد تونل امن

متد CONNECT برای ایجاد تونل ارتباطی امن بین کلاینت و سرور به کار می‌رود.

کاربرد: برقراری ارتباطات امن مانند SSL/TLS.

مثال: هنگام باز کردن یک وب‌سایت با پروتکل HTTPS، مرورگر ممکن است از این متد استفاده کند.

مهم‌ترین کاربردهای پروتکل HTTP چیست؟

بیایید شفاف باشیم؛ اگر پروتکل HTTP نبود، اینترنتی که امروز می‌شناسیم هرگز وجود نداشت. این سیستم هوشمند و کاربردی همه‌چیز را از مرور صفحات وب گرفته تا استریم ویدئوهای آنلاین ممکن کرده است. در این قسمت، با کاربردهای اصلی پروتکل HTTP و تأثیر عمیق آن در دنیای آنلاین آشنا می‌شوید:

۱. وب‌گردی

وقتی یک آدرس وب (URL) را در مرورگر تایپ می‌کنید، یک «درخواست HTTP» به سرور ارسال می‌شود. سرور داده‌های مربوط به آن صفحه را برمی‌گرداند و مرورگر شما آن را به زیبایی نمایش می‌دهد.

• مثال: وارد کردن آدرس www.example.com و باز شدن سایت.
• کاربرد: بارگذاری صفحات وب، تصاویر، فایل‌ها و اطلاعات.

۲. درخواست‌های API

«HTTP» قهرمان پشت صحنه ارتباطات بین سیستم‌های نرم‌افزاری است. بسیاری از خدمات وب برای ارسال و دریافت داده از APIها (رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی) به «HTTP» وابسته هستند.

• مثال: اپلیکیشنی که پیش‌بینی آب‌وهوا را از یک API دریافت می‌کند.
• کاربرد: تسهیل ارتباط و تبادل داده بین سیستم‌ها.

۳. دانلود فایل

از آپدیت نرم‌افزارها گرفته تا دانلود ویدئوها، همه‌چیز با «HTTP» امکان‌پذیر است.

• مثال: دانلود یک فایل PDF یا نرم‌افزار جدید از یک وب‌سایت.
• کاربرد: انتقال سریع فایل‌ها از سرورها به دستگاه شما. برای اطمینان از امنیت، این انتقال باید تحت «HTTPS» انجام شود که از SSL/TLS برای رمزنگاری استفاده می‌کند.

۴. استریم محتوای آنلاین

پروتکل «HTTP» حتی در تماشای ویدئوها و گوش دادن به موسیقی آنلاین هم نقش دارد. این پروتکل در سیستم‌هایی مثل HTTP Live Streaming استفاده می‌شود.

• مثال: تماشای یک سریال در Netflix یا شنیدن موسیقی در Spotify.
• کاربرد: ارائه محتوای صوتی و تصویری به کاربران بدون وقفه.

۵. ارسال فرم‌ها

هر بار که یک فرم را پر می‌کنید چه برای ثبت‌نام، ارسال نظرسنجی یا ورود به حساب کاربری این «HTTP» است که داده‌های شما را به سرور منتقل می‌کند.

• مثال: پر کردن فرم ثبت‌نام در یک فروشگاه آنلاین.
• کاربرد: انتقال داده‌ها از کلاینت به سرور برای پردازش.

مزایای استفاده از پروتکل HTTP چیست؟

مزایای پروتکل HTTPS عبارتند از:

۱. مستقل از پلتفرم

«HTTP» یک پروتکل همه‌فن‌حریف است که روی هر سیستم‌عاملی مثل ویندوز، macOS یا لینوکس به‌خوبی کار می‌کند. این یعنی نیازی نیست نگران ناسازگاری باشید؛ این پروتکل همیشه آماده خدمت‌رسانی است.

۲. سازگاری گسترده

چه بخواهید یک اپلیکیشن موبایل بسازید و چه یک وب‌سایت پیچیده، «HTTP» با هر پروتکل و فناوری‌ سازگار است.

• مثال: ارتباط با APIها، انتقال داده در سرورهای مختلف و حتی استریم محتوا.

۳. سرعت بالا و کارایی

این پروتکل به‌گونه‌ای طراحی شده که درخواست‌ها و پاسخ‌ها را با سرعت بالا پردازش کند. این یعنی وقتی صفحه‌ای را باز می‌کنید، همه‌چیز در کسری از ثانیه ظاهر می‌شود.

۴. امنیت با رمزنگاری

پروتکل HTTP در نسخه امن‌تر خود یعنی «HTTPS»، از رمزنگاری استفاده می‌کند تا اطلاعات شما از چشم‌های کنجکاو محفوظ بماند. این ویژگی مخصوصاً در تراکنش‌های مالی یا ورود به حساب‌های کاربری ضروری است.

معایب پروتکل HTTP چیست؟

پروتکل HTTP یکی از ارکان اصلی اینترنت است، اما حتی قوی‌ترین‌ها هم بدون نقص نیستند. بیایید صادق باشیم؛ هرچند این پروتکل زندگی دیجیتال ما را ساده کرده، اما محدودیت‌هایی هم دارد:

۱. آسیب‌پذیری امنیتی

نسخه معمولی HTTP هیچ حفاظتی در برابر حملاتی مثل «مرد میانی» (Man-in-the-Middle) ندارد. اگر هنوز از «HTTPS» استفاده نمی‌کنید، دقیقاً مثل این است که اطلاعاتتان را روی یک تابلوی عمومی به نمایش گذاشته باشید.

۲. کندی در انتقال داده‌های بزرگ

وقتی صحبت از انتقال فایل‌های حجیم می‌شود، HTTP می‌تواند شما را ناامید کند. این پروتکل بیشتر برای داده‌های سبک طراحی شده و انتقال حجم بالا زمان‌بر خواهد بود.

۳. Stateless

«HTTP» یک پروتکل «Stateless» است. این یعنی سرور هیچ اطلاعی درباره تعاملات قبلی شما ندارد. برای حفظ وضعیت (State)، باید از ابزارهایی مثل کوکی‌ها یا توکن‌ها استفاده کنید.

تفاوت‌های کلیدی بین پروتکل HTTP و HTTPS

اگر فکر می‌کنید «HTTP» و «HTTPS» تفاوت چندانی ندارند، بهتر است تجدیدنظر کنید. این دو پروتکل در امنیت، پورت‌ها، قالب آدرس و گواهی‌نامه‌های دیجیتال تفاوت‌های اساسی دارند:

۱. رمزنگاری (Encryption)

در «HTTP»، داده‌ها به‌صورت متن ساده (Plain Text) منتقل می‌شوند و در معرض شنود قرار دارند. اما «HTTPS» داده‌ها را رمزنگاری می‌کند، بنابراین حتی اگر مهاجمی اطلاعات را ببیند، نمی‌تواند از آن‌ها استفاده کند.

۲. پورت‌ها (Ports)

«HTTP» از پورت «۸۰» و «HTTPS» از پورت «۴۴۳» استفاده می‌کند. پورت «۴۴۳» معمولاً برای ترافیک رمزنگاری‌شده با استفاده از SSL/TLS به کار می‌رود که امنیت ارتباط را تضمین می‌کند.

۳. قالب آدرس (URL Format)

در آدرس‌های «HTTPS»، یک «s» اضافه در انتهای «http» (مانند //:https) نشان‌دهنده امنیت است. نبود این «s» در «HTTP» بیانگر عدم استفاده از رمزنگاری است.

۴. گواهی SSL/TLS

«HTTPS» از گواهی‌های دیجیتال «SSL/TLS» استفاده می‌کند که علاوه بر رمزنگاری، اصالت وب‌سایت را تضمین می‌کند. این ویژگی در «HTTP» وجود ندارد و امنیت پایین‌تری دارد.

جمع‌بندی

در این مقاله ابر زس، تلاش کردیم توضیح دهیم که پروتکل HTTP چیست و چرا یکی از مهم‌ترین ابزارهای دنیای اینترنت به شمار می‌آید. از تاریخچه این پروتکل گرفته تا نحوه عملکرد، ویژگی‌ها، مزایا، معایب و تفاوت‌های کلیدی آن با HTTPS را بررسی کردیم. همچنین، متدهای اصلی پروتکل HTTP و کاربردهای متنوع آن را توضیح دادیم تا شما با نحوه کارکرد این فناوری آشنا شوید.